Het belang van ethiek bij dataprojecten

22 april 2021

Steeds vaker ‘leunen’ overheidsorganisaties op data als middel om hun taken beter uit te voeren, gerichter beleid te schrijven en de inwoners beter van dienst te zijn.. Stilstaan bij ethiek, het goede doen met deze data, is complex maar essentieel voor iedere organisatie. Vanuit Native Consulting erkennen wij dan ook de noodzaak om meer aandacht te besteden aan ethiek bij onder andere dataprojecten. In deze nieuwsbrief nemen we u graag mee in het onderwerp, raamwerken om ethische afwegingen te maken en roepen wij op tot kennisuitwisseling om te leren van elkaar en zo de weerbaarheid van overheidsorganisaties te verhogen.

Privacy en informatieveiligheid

De AVG geeft grenzen aan de rechtmatigheid van verwerkingen en beschermt de rechten van betrokkenen. De BIO biedt normenkaders hoe overheidsorganisaties veilig om kunnen gaan met de gegevens en hun systemen. Daarentegen is er voor ethiek nog weinig houvast. Hierdoor kunnen morele dillema’s over het hoofd worden gezien wat vergaande gevolgen kan hebben voor de datasubjecten.

Waarom ethische afwegingen maken?

Ethiek is het nadenken over en analyseren van de normen en waarden van de samenleving, ook wel publieke waarde genoemd. Het is de taak van de overheid om deze publieke waarden te beschermen. Om aan die verantwoordelijkheid invulling te geven, is het belangrijk om altijd bewuste afwegingen te maken. In het geval van data wordt er gekeken naar de morele waarden van het gebruik van data. Dit wil zeggen dat naast het ‘mogen’ en ‘kunnen’ gebruiken van data, ook de vraag gesteld moet worden of men de data ‘wil’ gebruiken.

Transparantie wordt steeds vaker van gemeenten gevraagd en verlangd, zowel vanuit wettelijke kaders als de samenleving. Het algoritmeregister van de gemeente Amsterdam is hier een mooi voorbeeld van. Dit is een overzicht met algemene informatie over de bedoelingen en werking van algoritmes die de gemeente Amsterdam gebruikt. Het algoritmeregister is openbaar voor feedback om de algoritmes beter, eerlijker en verantwoordelijker te maken. Hiermee laat gemeente Amsterdam zien dat zij transparant is en in samenwerking met inwoners en ondernemers, en na denkt over bewuste afwegingen binnen dataprojecten.

Organisatorische inbedding

Vanuit Native vinden wij dat ethiek meer inbedding behoort te krijgen in het proces van dataprojecten. Dit uiten wij onder andere in onze aanpak voor datagedreven werken waar het op gelijke hoogte met privacy en informatiebeveiliging is geplaatst. Door ethische vraagstukken van te voren te behandelen worden ze onderdeel van het proces. Zo voorkomt men leed achteraf.

Om ethiek te borgen is het belangrijk om continu het gesprek te voeren in de verschillende lagen van de organisatie over het gebruik van data en publieke waarden. Ook kunnen er partijen van buitenaf worden betrokken, zoals inwoners, ondernemers en samenwerkingspartners. Een continue dialoog moet leiden tot goed onderbouwde afwegingen en handelingswijze binnen dataprojecten, die rekening houden met de publieke waarden.

In praktijk zien we een aantal voorbeelden ontstaan waarbij gemeenten bezig zijn met ethiek en data. Als voorbeeld heeft Native meegeholpen bij het opzetten van een ‘denktank ethiek’ om na te denken over het gebruik van data om ethische handelswijze te borgen bij projecten die datagedreven zijn. Ook is voor een organisatie het ethisch raamwerk ‘De Ethische Data Assistant (DEDA)’ uitgevoerd. Toch concluderen we dat er onvoldoende handvatten zijn om ethiek meetbaar te maken. Daarom zijn we bezig met het ontwikkelen van een eigen aanpak. Om deze aanpak zo goed mogelijk aan te laten sluiten op de dagelijkse bedrijfsvoering zijn we nieuwsgierig naar best-practices op het gebied van ethiek en data. De aanpak zal uiteindelijk in visuele vorm openbaar beschikbaar worden gesteld. In het kader van kennisdeling spelen wij hier graag een verbindende rol binnen de ethische uitdagingen die elke overheidsorganisatie tegen komt. Zo kunnen we met elkaar en van elkaar leren.

Ben je of is jouw organisatie bezig met een dataproject en is ethiek al geïntegreerd? Of heb je een interessante visie hierop? Dan komen wij graag met je in contact om mee te denken en kennis te delen. Bel met ons: 085-4012987 of vul onderstaand formulier in, dan nemen wij contact op met jou.